พระภิกษุ-สามเณร-อุบาสิกา  ช่วยกันจัดสถานที่ปฏิบัติธรรม  20 มิ.ย.54 ค่ะ

*พุทธศาสนากับป่าไม้

---พระพุทธเจ้าทรงประสูติ  ตรัสรู้และปรินิพาน  "ในป่า" แม้แต่กิจกรรมการบำเพ็ญเพียร และการเผยแพร่พุทธศาสนาของพระพุทธองค์  ก็มักเกิดในป่าแทบทั้งสิ้น

---ในอดีต  พุทธศาสนิกชนรักป่า  เพราะป่า  คือ ทุกสิ่งทุกอย่างที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธเจ้า   พระพุทธเจ้าและศิษย์ของพระองค์อาศัยอยู่ในป่า  เพราะป่า คือ ที่สงบ,  ช่วยทำให้ร่างกายผ่อนคลาย,  จิตใจสงบ ปราศจากเสียงรบกวน  จากกิจกรรมต่างๆ ของมนุษย์

---" ป่า"  คือ  ที่ที่ใช้ฝึกตนเองให้รู้แจ้งเห็นจริงเพื่อเอาชนะตัณหา  เมื่อพระอาศัยอยู่ในป่า  ท่านจะช่วยสอนคนให้เข้าใจและรู้คุณค่าของป่า  เพื่อเขาจะได้ช่วยดูแลรักษาป่า  ดังมีตัวอย่างที่ปรากฏให้เห็นอยู่ทั่วไปในลักษณะของวัดป่า,  ป่าวัฒนธรรม,  ป่าชุนชนและป่าสาธารณะ  เป็นต้น (กลุ่มเสขิยธรรม. กองเลขาฯ, 2535)

---พระพุทธเจ้า  ทรงสรรเสริญการกระทำ  ของพระสงฆ์ที่มีคุณค่า 6 อย่างและ 2 ใน 6 อย่าง  เกี่ยวข้องกับ  การปลูกดอกไม้, ผลไม้และการปลูกต้นไม้ใหญ่น้อย  เพื่อเป็นร่มเงาและเป็นขอบเขต  ของที่ใช้ปฏิบัติธรรม

---ตลอดจนการดูแลรักษาป่าในบริเวณที่อยู่อาศัย  จะเห็นได้ว่า  เกี่ยวข้องและส่งเสริมการอนุรักษ์ป่าไม้โดยตรง  พระพุทธเจ้าทรงสรรเสริญการปฏิบัติธรรมในที่อันสงบ  โดยเฉพาะในป่า เช่น   บริเวณโคนต้นไม้  

---ในขณะที่อยู่ในป่า  พระสงฆ์จะต้องปฏิบัติตามคำสอนอย่างเคร่งครัด ไม่ตัดต้นไม้ ไม่ฆ่าสัตว์และไม่เผาทำลายป่า โดยการปฏิบัติเช่นนี้  ป่าจะช่วยส่งเสริมการปฏิบัติธรรมของพระสงฆ์  ในทางกลับกันพระสงฆ์ก็จะเป็นผู้ดูแลรักษาป่า  ความสัมพันธ์ใกล้ชิดระหว่างพระสงฆ์กับธรรมชาติ จะช่วยให้คนเห็นความสัมพันธ์ของการอาศัยอยู่อย่างผสมกลมกลืนกับธรรมชาติ  (กลุ่มเสขิยธรรม. กองเลขาฯ, 2535)

*พระสงฆ์กับการพัฒนาสิ่งแวดล้อม

---ข้อสรุปบทสัมภาษณ์ของ ชิตโชติรส ที่สัมภาษณ์   พระไพศาล วิสาโล แห่งวัดพระสุขโล จังหวัดชัยภูมิ ในหนังสือพิมพ์ Bangkok Post (Chetchotiros 1996) 

---พระไพศาล วิสาโล   ได้รับการยกย่องว่า   "เป็นนักอนุรักษ์"   ที่อุทิศตนให้กับงานอนุรักษ์ป่าไม้มากท่านหนึ่ง  ท่านทราบดีว่า  พระสงฆ์จะได้รับความเคารพนับถือจากชาวบ้าน  ดังนั้น ท่านจึงพยายามชักนำให้ชาวบ้านในตำบลแก้งคร้อ  อำเภอ ภูเขียว  จังหวัดชัยภูมิ  ลดพื้นที่การปลูกมันสำปะหลังและอ้อย  

---เนื่องจากการปลูกพืชทั้งสองชนิดนี้ทำให้ดินเสื่อม  ท่านได้นำการเกษตรแบบผสมผสานมาเป็นทางเลือกให้ชาวบ้าน   อย่างไรก็ตาม  ท่านยอมรับว่าการดำเนินงานของท่านยังไม่ประสพผลสำเร็จมากนัก

---เพียงช่วยลดการทำลายป่าของชาวบ้านลงได้ระดับหนึ่ง  นอกจากนี้  พระไพศาล ยังเป็นผู้ริเริ่มโครงการ “ธรรมยาตราเพื่อทะเลสาบสงขลา” 

---โครงการนี้มีวัตถุประสงค์    ที่จะกระตุ้นชาวบ้านที่อาศัยอยู่รอบๆ ทะเลสาบสงขลา ให้ช่วยกันดูแลรักษาสิ่งแวดล้อมของทะเลสาบ   เนื่องจากปรากฏว่า  น้ำในทะเลสาบบางส่วน  เน่าเสียจนไม่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้  

---สาเหตุของปํญหาเกิดจาก    กิจกรรมต่างๆ  ของชาวบ้านและโรงงานอุตสาหกรรม  ที่มีอยู่รอบๆทะเลสาบนั้นเอง  ท่ านได้นำพระสงฆ์จำนวน  20  รูปและฆราวาส  จำนวน  120  คน  ร่วมในการรณรงค์    ครั้งนี้ 

---พระไพศาล    ต้องการให้คนไทยทุกคนยืนหยัดและทำงานอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างจริงจัง เพื่อคุณภาพชีวิตและความรุ่งเรื่องของประเทศ

---ทวีวัฒน์  บุณฑริกวิวัฒน์  (2538) รายงานเกี่ยวกับความเห็นของ   ท่านพุทธทาสภิกขุต่อธรรมชาติ  ท่านพุทธทาสภิกขุกล่าวว่า  "ธรรมชาติที่บริสุทธิ์เป็นตัวอย่างของสังคมนิยมที่บริสุทธิ์  ระบบสุริยะเป็นระบบสังคมนิยม  ที่ประกอบด้วยดวงดาวใหญ่น้อยที่อยู่ร่วมกัน  โดยไม่รบกวนซึ่งกันและกัน ทุกชีวิตในจักรวาล     ไม่สามารถอยู่อย่างอิสระได้ด้วยตัวของมันเอง  มันต้องได้รับการเกื้อหนุนจากสมาชิกในสังคมของมัน ไม่มีอะไรแยกขาดจากกันได้"

---ผลผลิตทางธรรมชาติ  จะไม่มากไปกว่าความจำเป็นในการดำรงชีวิต,  ความยุติธรรมในสังคมจะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่อ คนกลับสู่สภาวะสมดุลของสังคมนิยมธรรมชาติ

---ตามความเห็นของท่าน "สังคมนิยม" คือ คุณสมบัติพื้นฐานของธรรมชาติ ที่มีความพอดี คนมีสิทธิที่จะใช้ทรัพยากรเฉพาะเท่าที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิต  ที่สำคัญคือ  คนต้องเรียนรู้การแบ่งปันส่วนเกิน   เพื่อการกุศลที่จำเป็นสำหรับการอยู่อย่างสงบสุขกับคนอื่นในสังคม

---ดังนั้น  เรื่องของการรู้จักบริโภคทรัพยากรให้น้อย  จึงควรปลูกฝังให้กับคนในสังคม  คนควรรู้จักควบคุมความอยากและความโลภของตน  นอกจากนี้ท่านพุทธทาสภิกขุยังได้กล่าวว่า

---"ธรรมะ"  คือ  ธรรมชาติ

---"ธรรมะ"  คือ  กฎของธรรมชาติ

---"ธรรมะ"  คือ  หน้าที่ของคนที่จะต้องปฏิบัติตามกฎของธรรมชาติ

---"ธรรมชาติ"  คือ   ผลพอกพูนที่เกิดขึ้น   จากการทำหน้าที่ของคนตามกฎของธรรมชาติ   (Sivaraksa, et al 1993)  

*คนไทยกับป่าไม้    

---ป่าไม้ของประเทศไทย  ถูกทำลายลงเป็นจำนวนมาก  เนื่องจากกิจกรรมทางเศรษฐกิจระบบทุนนิยม บางครั้ง  ก็เกิดจากกระทำของเจ้าบ้านเมือง  ทั้งโดยวิธีที่ผิดกฎหมายและการอาศัยช่องว่างของกฎหมาย  

---เจ้าหน้าที่บางคนพยายามดูแลรักษาป่าอย่างเคร่งครัด  กลับต้องแพ้ภัยต่างๆ  อันเกิดจากนายทุนอิทธิพล  (มูลนิธิคุ้มครองสัตว์ป่าและพืชพันธุ์แห่งประเทศไทยฯ, 2536)  อย่างไรก็ตาม  ยังคงมีป่าไม้บางส่วนเหลืออยู่ได้ด้วยการดูแลรักษาของชาวบ้าน   เนื่องจากชาวบ้านมีความเชื่อ  ในเรื่องสิ่งศักดิ์สิทธิ์และดวงวิญญาณที่อาศัยอยู่ในป่านั้นๆ

---สุวิทย์  ธีรศาศวัต และคนอื่นๆ  (2535)  รายงานว่ามีปัจจัย  3 อย่าง  ที่เกี่ยวกับพระสงฆ์และความเชื่อของชาวบ้านที่ช่วยให้รักษาป่าไม้บางส่วนไว้ได้ ปัจจัยเหล่านั้นคือ

---พระเป็นผู้รับผิดชอบและดูแลรักษาป่าไม้

---ความร่วมมือขององค์กรเอกชนและเจ้าอาวาสของวัดร่วมมือกันรักษาป่าไม้

---ความเชื่อเรื่องดวงวิญญาณของบรรพบุรุษ

---ชาวบ้านเชื่อว่า   ผีบรรพบุรุษ จะโกรธและสาบแช่ง ถ้าพวกเขาเข้าไปตัดไม้หรือล่าสัตว์ในป่า ดอนปู่ตา ตามความเชื่อ   ชาวบ้านจะสร้างศาลเล็กๆ ไว้ในป่าแห่งนี้  เพื่อให้เป็นที่สิงสถิตย์ของดวงวิญญาณของบรรพบุรุษ  

---ซึ่งผีบรรพบุรุษ จะช่วยปกป้องรักษาและบันดาลให้เกิดสิ่งดีๆ กับพวกเขา  ชาวบ้านใช้ประโยชน์จากป่าประเภทนี้ในรูปอาหารจำพวก  เห็ด  พืชผักและผลไม้   มาหลายชั่วอายุคนแล้ว  ชาวบ้านจะสร้าง กฎ ระเบียบในการดูแลรักษาป่าขึ้นเอง [วิยุทธ์ จำรัสพันธ์ และคนอื่นๆ, (ม.ป.ป.)] 

---เนื่องจากรู้ว่า  ชาวบ้านมีความเชื่อเรื่องดังกล่าวข้างต้น  องค์กรเอกชนและพระสงฆ์  จึงนำมาใช้เป็นยุทธวิธี  ในการดูแลรักษาป่าไม้  เช่น  การประยุกต์มาใช้ในเรื่อง   “การบวชต้นไม้”  (มหาวิทยาลัยสุโขทัย      ธรรมาธิราช, 2540)   ทำให้เกิดโครงการ  "บวชต้นไม้"  เพื่อรักษาต้นไม้ขนาดใหญ่ไว้เป็นแม่ไม้ในป่าต้นน้ำลำธาร  โครงการดังกล่าวกำลังแพร่หลาย ไปในหลายภาคของประเทศ  ช่วยให้เราสามารถรักษาป่าไม้ของชาติไว้ได้ส่วนหนึ่ง

---"ธรรมะ"  ช่วยสร้างการพัฒนาแบบยั่งยืน  ให้กับประเทศไทยได้

---"ธรรมะ"  จะช่วยชี้นำวิถีชีวิตของเกษตรกร

---"ธรรมะ"  จะช่วยให้เขารู้จักใช้  รู้จักจัดการทรัพยากรธรรมชาติ พัฒนาจิตวิญญาณและส่งเสริมความสำนึกรับผิดชอบ   ที่มีต่อขนบธรรมเนียมประเพณีของท้องถิ่น  เขาจะเกิดความรู้สึกว่า  "ตนเองเป็นเจ้าของสังคม"  เกิดการรวมกลุ่มและเกิดความเมตตาต่อผู้อื่น  พวกเขาจะรักชุมชนและไม่เคลื่อนย้ายไปหางานทำในเมืองใหญ่ (ยุกติ สาริกภูติ, 2540)

---ในทางพุทธศาสนา  “จิตเป็นนายกายเป็นบ่าว”  ถ้ามีการฝึกจิตให้ดี จะมองเห็นความจริงและเกิดปัญญา 

---ปัญหาสิ่งแวดล้อมจะแก้ได้โดย   การปฏิบัติ ศีลห้า มรรคแปด และการแสดงความรักความเมตตา  ตลอดจนทำดีกับทุกสิ่งทุกอย่าง  การนึกถึงผู้อื่นเป็นคุณสมบัติที่สำคัญของมนุษย์  ถ้าคนสามารถเผื่อแผ่ความรักของตนให้กับคนอื่นได้มากกว่าการใฝ่หามันมา  เพื่อตนเองและครอบครัว  เขาจะกลายเป็นคนที่ "ให้" โดยไม่หวังสิ่งตอบแทน,  ความเมตตาและความไม่เห็นแก่ตัวเป็นสมบัติที่จำเป็น สำหรับมนุษย์ที่จะอยู่ร่วมกันในสังคมอย่างสงบสุข (Payutto 1994)

---โดยสรุป  พระพุทธศาสนาสอนให้คนดูแลรักษาสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะป่าไม้  เพราะป่าไม้เกี่ยวข้องกับพระพุทธเจ้าและพระสงฆ์ที่คนไทยนับถือ,   พระสงฆ์มีบทบาท   ที่จะช่วยส่งเสริมให้คนเห็นคุณค่าและความสำคัญของป่าไม้และช่วยดูแลรักษาป่าไม้,  ความเชื่อเกี่ยวกับวิญญาณและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ที่เกี่ยวข้องกับป่าไม้สามารถนำมาเป็นแนวทางอนุรักษ์ป่าไม้และสัตว์ป่าได้ ฯ

..............................................................................

ขอขอบคุณแหล่งข้อมูล

รวบรวมโดย...แสงธรรม

(แก้ไขแล้ว ป.) 

อัพเดทครั้งที่ 6 วันที่ 1 ตุลาคม 2558