ประวัติเหตุทำบุญที่ช้า=คลิป

อรรถกถา ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท ปาปวรรคที่ ๙

               ปาปวรรควรรณนา               

เรื่องพราหมณ์ชื่อจูเฬกสาฎก [๙๕]

*ข้อความเบื้องต้น 

---พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวัน ทรงปรารภพราหมณ์ ชื่อจูเฬกสาฎก ตรัสพระธรรมเทศนานี้ว่า "อภิตฺถเรถ กลฺยาเณ" เป็นต้น.

*พราหมณ์และพราหมณีผลัดกันไปฟังธรรม 

---ความพิสดารว่า  ในกาลแห่งพระวิปัสสีทศพล ได้มีพราหมณ์คนหนึ่งชื่อ "มหาเอกสาฎก"    แต่ในกาลนี้   พราหมณ์นี้ได้เป็นพราหมณ์ชื่อ "จูเฬกสาฎก"  ในเมืองสาวัตถี   ก็ผ้าสาฎกสสำหรับนุ่งของพราหมณ์นั้นมีผืนเดียว,   แม้ของนางพราหมณีก็มีผืนเดียว  ทั้งสองคนมีผ้าห่มผืนเดียวเท่านั้น   ในเวลาไปภายนอก   พราหมณ์หรือพราหมณีย่อมห่มผ้าผืนนั้น. 

---ภายหลังวันหนึ่ง เมื่อเขาประกาศการฟังธรรมในวิหาร พราหมณ์กล่าวว่า  "นางเขาประกาศการฟังธรรม,  เจ้าจักไปสู่สถานที่ฟังธรรมในกลางวันหรือกลางคืน เพราะเราทั้งสองไม่อาจไปพร้อมกันได้  เพราะไม่มีผ้าห่ม"  พราหมณีตอบว่า  "นาย ฉันจักไปในกลางวัน"  แล้วได้ห่มผ้าสาฎกไป.
                              

*พราหมณ์คิดบูชาธรรมด้วยผ้าสาฎกที่ห่มอยู่    

---พราหมณ์ยับยั้งอยู่ในเรือนตลอดวัน  ต่อกลางคืนจึงได้ไปนั่งฟังธรรมทางด้านพระพักตร์พระศาสดา.

---ครั้งนั้น ปีติ  ๕^* อย่าง  ซาบซ่านไปทั่วสรีระของพราหมณ์นั้นเกิดขึ้นแล้ว   เขาเป็นผู้ใคร่จะบูชาพระศาสดา   คิดว่า  "ถ้าเราจักถวายผ้าสาฎกนี้ไซร้,   ผ้าห่มของนางพราหมณีจักไม่มี  ของเราก็จักไม่มี"  

---ขณะนั้น  จิตประกอบด้วยความตระหนี่พันดวงเกิดขึ้นแล้วแก่เขา,   จิตประกอบด้วยสัทธาดวงหนึ่งเกิดขึ้นอีก   จิตประกอบด้วยความตระหนี่พันดวงเกิดขึ้นครอบงำสัทธาจิต   แม้นั้นอีก   ความตระหนี่อันมีกำลังของเขาคอยกีดกันสัทธาจิตไว้   ดุจจับมัดไว้อยู่เทียว ด้วยประการฉะนี้.

*ปีติ ๕ คือ

---ขุททกาปีติ ปีติอย่างน้อย ๑   ขณิกาปีติ ปีติชั่วขณะ ๑   โอกกันติกาปีติ ปีติเป็นพักๆ ๑   อุพเพงคาปีติ ปีติอย่างโลดโผน ๑   ผรณาปีติ ปีติซาบซ่าน ๑.

*ชนะมัจเฉรจิตด้วยสัทธาจิต 

---เมื่อเขากำลังคิดว่า "จักถวาย จักไม่ถวาย" ดังนี้นั่นแหละ ปฐมยามล่วงไปแล้ว. 

---แต่นั้น ครั้นถึงมัชฌิมยาม เขาไม่อาจถวายในมัชฌิมยามแม้นั้นได้. 

---เมื่อถึงปัจฉิมยาม เขาคิดว่า "เมื่อเรารบกับสัทธาจิตและมัจเฉรจิตอยู่นั่นแล ๒ ยามล่วงไปแล้ว,   มัจเฉรจิตนี้ของเรามีประมาณเท่านี้เจริญอยู่   จักไม่ให้ยกศีรษะขึ้นจากอบาย ๔ เราจักถวายผ้าสาฎกละ.

---" เขาข่มความตระหนี่ตั้งพันดวงได้แล้ว  ทำสัทธาจิตให้เป็นปุเรจาริก ถือผ้าสาฎกไปวางแทบบาทมูลพระศาสดา ได้เปล่งเสียงดังขึ้น ๓ ครั้งว่า "ข้าพเจ้าชนะแล้ว ข้าพเจ้าชนะแล้ว เป็นต้น."

*ทานของพราหมณ์ให้ผลทันตาเห็น 

---พระเจ้าปเสนทิโกศลกำลังทรงฟังธรรม ได้สดับเสียงนั้นแล้ว ตรัสว่า "พวกท่านจงถามพราหมณ์นั้นดู, ได้ยินว่า เขาชนะอะไร"

---พราหมณ์นั้นถูกพวกราชบุรุษถาม ได้แจ้งความนั้น.   พระราชาได้สดับความนั้นแล้ว   ทรงดำริว่า "พราหมณ์ทำสิ่งที่บุคคลทำได้ยาก  เราจักทำการสงเคราะห์เขา"  จึงรับสั่งให้พระราชทานผ้าสาฎก ๑ คู่.

---เขาได้ถวายผ้าแม้นั้นแด่พระตถาคตเหมือนกัน  พระราชาจึงรับสั่งให้พระราชทาน ทำให้เป็นทวีคูณอีก คือ ๒ คู่,  ๔ คู่,  ๘ คู่,  ๑๖ คู่.  เขาได้ถวายผ้าแม้เหล่านั้นแด่พระตถาคตนั่นเทียว.  

---ต่อมา พระราชารับสั่งให้พระราชทานผ้าสาฎก ๓๒ คู่แก่เขา.

---พราหมณ์เพื่อจะป้องกันวาทะว่า  "พราหมณ์ไม่ถือเอาเพื่อตน  สละผ้าที่ได้แล้วๆ เสียสิ้น"  จึงถือเอาผ้าสาฎก ๒ คู่จากผ้า ๓๒ คู่นั้นคือ  "เพื่อตน ๑ คู่,  เพื่อนางพราหมณี ๑ คู่"   ได้ถวายผ้าสาฎก ๓๐ คู่แด่พระตถาคตทีเดียว.

---ฝ่ายพระราชา  เมื่อพราหมณ์นั้นถวายถึง  ๗  ครั้ง  ได้มีพระราชประสงค์จะพระราชทานอีก. 

---พราหมณ์ชื่อมหาเอกสาฎก ในกาลก่อน  ได้ถือเอาผ้าสาฎก ๒ คู่ในจำนวนผ้าสาฎก ๖๔ คู่. 

---ส่วนพราหมณ์ชื่อจูเฬกสาฎกนี้  ได้ถือเอาผ้าสาฎก ๒ คู่ ในเวลาที่ตนได้ผ้าสาฎก ๓๒ คู่.

---พระราชาทรงบังคับพวกราชบุรุษว่า  "พนาย พราหมณ์ทำสิ่งที่ทำได้ยาก,  ท่านทั้งหลายพึงให้นำเอาผ้ากัมพล ๒ ผืนภายในวังของเรามา."

---พวกราชบุรุษได้กระทำอย่างนั้น.

---พระราชารับสั่งให้พระราชทานผ้ากัมพล ๒ ผืนมีค่าแสนหนึ่งแก่เขา.

---พราหมณ์คิดว่า   "ผ้ากัมพลเหล่านี้ไม่สมควรแตะต้องที่สรีระของเรา,   ผ้าเหล่านั้นสมควรแก่พระพุทธศาสนาเท่านั้น  จึงได้ขึงผ้ากัมพลผืนหนึ่ง  ทำให้เป็นเพดานไว้เบื้องบนที่ บรรทมของพระศาสดาภายในพระคันธกุฎี.

---ขึงผืนหนึ่ง  ทำให้เป็นเพดานในที่ทำภัตกิจของภิกษุผู้ฉันเป็นนิตย์ในเรือนของตน.

---ในเวลาเย็น   พระราชาเสด็จไปสู่สำนักของพระศาสดา   ทรงจำผ้ากัมพลได้แล้ว  ทูลถามว่า "ใครทำการบูชา พระเจ้าข้า"   เมื่อพระศาสดาตรัสตอบว่า  "พราหมณ์ชื่อเอกสาฎก"   ดังนี้แล้ว ทรงดำริว่า "พราหมณ์เลื่อมใสในฐานะที่เราเลื่อมใสเหมือนกัน"   รับสั่งให้พระราชทานหมวด  ๔  แห่งวัตถุทุกอย่าง จนถึงร้อยแห่งวัตถุทั้งหมด   ทำให้เป็นอย่างละ  ๔  แก่พราหมณ์นั้น   อย่างนี้  คือช้าง ๔,  ม้า ๔,   กหาปณะ^* สี่พัน สตรี ๔,  ทาสี ๔ บุรุษ ๔,  บ้านส่วย ๔ ตำบล.

^*เป็นชื่อเงินตราชนิดหนึ่ง ซึ่งในอินเดียโบราณ มีค่าเท่ากับ ๔ บาท.

*รีบทำกุศลมีผลดีกว่าทำช้า 

---ภิกษุทั้งหลายสนทนากันในโรงธรรมว่า   "แม้ กรรมของพราหมณ์ชื่อจูเฬกสาฎก น่าอัศจรรย์, ชั่วครู่เดียวเท่านั้น  เขาได้หมวด  ๔  แห่งวัตถุทุกอย่าง,  กรรมอันงามเขาทำในที่อันเป็นเนื้อนาในบัดนี้นั่นแล  ให้ผลในวันนี้ทีเดียว."

---พระศาสดาเสด็จมา  ตรัสถามว่า  "ภิกษุทั้งหลาย  บัดนี้  เธอทั้งหลายนั่งสนทนากันด้วยกถาอะไรเล่า"  

---เมื่อพวกภิกษุกราบทูลว่า   "ด้วยกถาชื่อนี้  พระเจ้าข้า" 

---ตรัสว่า   "ภิกษุทั้งหลาย ถ้าเอกสาฎกนี้  จักได้อาจเพื่อถวายแก่เราในปฐมยามไซร้  เขาจักได้สรรพวัตถุอย่างละ  ๑๖,   ถ้าจักได้อาจถวายในมัชฌิมยามไซร้   เขาจักได้สรรพวัตถุอย่างละ  ๘,  แต่เพราะถวาย ในเวลาจวนใกล้รุ่ง    เขาจึงได้สรรพวัตถุอย่างละ ๔,

---แท้จริง กรรมงามอันบุคคลผู้เมื่อกระทำ ไม่ให้จิตที่เกิดขึ้นเสื่อมเสีย ควรทำในทันทีนั้นเอง, ด้วยว่า กุศลที่บุคคลทำช้า เมื่อให้สมบัติ ย่อมให้ช้าเหมือนกัน  เพราะฉะนั้น พึงทำกรรมงามในลำดับแห่งจิตตุปบาททีเดียว".

............................................................................

อรรถกถา ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท ปาปวรรคที่ ๙

อ่าน เนื้อความในพระไตรปิฎก

ขอขอบคุณแหล่งข้อมูล

รวบรวบโดย...แสงธรรม

 (แก้ไขแล้ว ป.)

อัพเดทรอบที่ 6  สิงหาคม 2558